استان مازندران بدليل قرار گرفتن در حاشيه درياي خزر و همسايگي با كشورهاي اين منطقه در رده استانهاي مرزي كشور به شمار مي رود و همين موقعيت جغرافيايي فرصت مناسبي را براي ارتباطات هر چه بيشتر با جمهوريهاي تازه استقلال يافته منطقه كه داراي قرابت فرهنگي ،مذهبي ، زباني و تاريخي با ايران هستند فراهم نموده است.

منطق روابط بين الملل همواره بر اصل استفاده از فرصتها و بهره گيري از آنها تاكيد دارد و به عقيده اين قلم برگزاري همزمان دوازدهمين اجلاس روساي دانشگاههاي حاشيه خزر و اولين كنفرانس تغييرات زيست محيطي منطقه خزري كه هفته اول شهريور در دانشگاه مازندران برگزار خواهد شد، فرصت مناسبي در اختيار استان مازندران قرار مي دهد تا ضمن ارزيابي خود در زمينه ميزان توان ديپلماتيك و رايزني با اين كشورها ،به معرفي پتانسيلها و ظرفيتهاي موجوددر اين منطقه بپردازد.
نخبگان هر جامعه سفيران و آگاهي بخشان آن هستند كه پس از بازگشت از هر اجلاس و ياسميناري مي توانند با بيان توانمنديهاي مشاهده شده در آن كشور ر،به مسئولان خود براي تقويت ارتباطات مشاوره دهند.
مازندران از مزيتهاي گردشگري ،كشاورزي ،انرژي ،حمل و نقل دريايي و ريلي،آموزش عالي ،بازرگاني ،صنايع دستي و....برخوردار است و علاوه بر آن امتيازات زير مي تواند نقش موثري براي تعاملات بيشتر با اين كشورها ايفا نمايد.
امتياز هم آئيني و هم کيشي
اکثريت جمعيت کشورهاي آسياي مرکزي مسلمان هستند و حتي تاتارها که عمدتاً از مسلمانان بخش اروپايي اتحاد شوروي و سيبري هستند در آسياي مرکزي سکني دارند. همچنين عمده‌ترين اقوام مسلمان اين منطقه ازبکها، قزاقها، تاجيکها، ترکمن‌ها، قرقيزها، قزاقالپاتها و نيز دونگنها هستند. با آنکه ساليان درازي حاکميت کمونيستي، مسلمانان اين منطقه را به تحت حکومت و سيطره خود کشانده بود ولي هرگز نتوانست اسلام را از باورهاي مردم اين مناطق بزدايد. تعيين اسامي اسلامي براي فرزندان، رعايت آداب و رسوم مذهبي، پايبندي به عباداتي مثل روزه، نمونه‌هايي از اين پايداري است.
امتياز قرابت جغرافيايي
ايران بيش از 1500 کيلومتر مرز مشترک با ترکمنستان دارد که يکي از جمهوري آسياي مرکزي و راه اصلي و آسان ورود ايران به اين منطقه محسوب مي‌شود. اين قرابت امتياز بي‌بديلي براي ايران است که درک اين امتياز در ميان رقباي فرهنگي ايران به وضوح مشهود است. اين در حالي است كه ترکيه بي‌آنکه از اين امتياز بهره‌مند باشد صرفاً بر پايه امتياز اشتراک زباني توانسته است خود را در عرصه‌هاي فرهنگي اين کشورها فعال سازد.
امتياز اشتراکات فرهنگي - تاريخي
اشتراکات فرهنگي و تاريخي ايران با کشورهاي منطقه آسياي مرکزي به گذشته‌ايي باز مي‌گردد که کشورهاي آن منطقه با ايران داراي سرنوشت مشترکي بوده‌اند. قلمرو جغرافيايي واحد در گذشته سبب گرديده بود که اين کشورها رويکرد اقتباسي به فرهنگ و آداب و رسوم ايراني داشته باشند به گونه‌ايي که امروزه بسياري از آداب و رسوم و سنني که برخي از آنها حتي در ايران که پديد آورنده آن سنتها بوده فراموش شده است ولي در آسياي مرکزي پابرجا مانده است. فراواني مشاهير مشترکي که هم ايرانيان و هم تاجيکها، ترکمنها، قزاق‌ها و ازبک‌ها به داشتن آنان مفتخرند گونه ديگري از اشتراکات است. بوعلي، شيخ نجم الدين کبري، رودکي، فارابي، ابوسعيد ابوالخير، زمخشري، انوري ابيوردي، خوارزمي، ماتريدي، نسايي، خواجه يوسف همداني، ميرسيد علي همداني، کسايي مروزي، از مشاهيري هستند که ملل اين منطقه هويت فرهنگي خود را مديون ايشان مي‌دانند. بسياري از اقوام ساکن در اين منطقه مسلمان‌اند و اغلب بر مسلک حنفي‌اند و محبت اهل بيت(ع) را برخود فرض مي‌دانند.
وجود ميراث مکتوب و ارزشمند مشترک ما در کتابخانه‌ها و موزه‌هاي کشورهاي آسياي مرکزي که در حوزه پژوهش از اعتبار بسيار بالايي برخوردارند خودگوياي اين اشتراک است.
امتياز اشتراک زباني با برخي از اقوام
مردم کشور تاجيکستان عموماً فارس زبان‌اند و تکلم به زبان فارسي دري در ميان ايشان رواج کامل دارد، شعراي بسيار بزرگي همچون صدرالديني عيني، گلرخسار و ...از ميان مردم تاجيک برخواسته‌اند و اشعار آنان در ميان مردم ادب دوست آن خطه با استقبال مواجه شده است. اقوام فراواني که به زبان پارسي آشنا هستند در کشور ترکمنستان به ويژه در اطراف عشق‌آباد و مرو و همچنين در کشور ازبکستان و در شهرهاي سمرقند و بخارا ساکن هستند، به گونه‌ايي که وقتي يک ايراني به شهر سمرقند و بخارا سفر مي‌کند بي‌آنکه به زبان ديگري آشنا باشد مي‌تواند با مردم آن ديار گفتگو کند. در قزاقستان و قرقيزستان نيز برخي به زبان فارسي گفتگو مي‌کنند. اين در حالي است که تعداد کلمات ولغات فارسي در زبان بومي آن منطقه نيز فراوان است.

امتياز حضور ايرانيان مقيم
ايرانياني که در آسياي مرکزي اقامت گزيده‌اند فرصت بسيار خوبي در جهت انتقال فرهنگ به شمار مي‌آيند مهاجرت اين افراد به کشورهاي آسياي مرکزي چه به صورت اختياري و چه به صورت اجباري در چند دوره اتفاق افتاده است. برخي از آنان در دوران قاجار به اين مناطق رفته‌اند و تقريباً بومي شده‌اند و برخي ديگر در زمان پهلوي اول و نيز پهلوي دوم به دليل وجود تنگناهايي در داخل کشور به آن مناطق کوچيده‌اند و برخي نيز پس از انقلاب اسلامي راهي آن ديار شده‌اند. همه اين افراد در اينکه به ايراني بودنشان مفتخرند و با شنيدن نام ايران برخود مي‌بالند مشترکند.
حضور اين نيروها امتياز بسيار بزرگي براي جمهوري اسلامي ايران در زمينه فعاليت فرهنگي محسوب مي‌شود. و اگر چه بسياري از ايشان از توانايي مادي و مالي گسترده‌اي برخوردار نيستند ولي از توان فکري و اطلاعاتي خوبي برخوردارند، تقريباً ايرانيان مقيم در اين مناطق، برجستگي علمي، فکري فراواني نسبت به متوسط جامعه‌ايي که در آن مي‌زيند دارند.
امتياز غلبه تأثير گذاري بر تأثير پذيري
فرهنگ ايراني همواره در منطقه آسياي مرکزي از غلبه برخوردار بوده است و بي‌هيچ شبهه‌ايي اين فرهنگ اصيل تاب گستردگي و انتشار را در اين مناطق دارد و نبايد ترديد کرد که اگر بخواهيم مناطق مختلف جهان را از حيث ميزان تأثيرپذيري از فرهنگ ايراني – اسلامي تقسيم کنيم، آسياي مرکزي در رأس آن مناطق قرار دارد.
بزرگداشت نوروز در تمام 5 کشور آسياي مرکزي نشان از ميزان تأثيرپذيري آنان از فرهنگ ايراني دارد. فعاليت‌هاي فرهنگي کشورمان در مناطق مختلف جهان يک ضرورت است به ويژه آنکه فعاليت فرهنگي زمينه‌ساز مناسبي در جهت تسهيل روابط سياسي نيز محسوب مي‌شود و تأثيرپذيري فعاليت‌هاي فرهنگي از تغيير در روابط سياسي همواره در پائين‌ترين سطح بوده است، به همين دليل پرداختن به ايجاد وابقاء روابط فرهنگي ضرورتي جدا نشدني از زيست اجتماعي کنوني ما است ولي بايد توجه داشت که اين روابط در آسيا همواره باتراز مثبتي به سود ايران همراه است و اين خود يک امتياز قابل توجهي براي جمهوري اسلامي ايران است که نبايد آنرا ناديده انگاشت.(1)
با اين تفاسير مي توان از استانهاي شمالي كشور به عنوان بخشهايي كه در حاشيه خزر و همسايگي كشورهاي اين منطقه قرارگرفتند براي ايجاد يك همگرايي منطقه اي و ايجاد ارتباطات موثر استفاده كرد.
در حال حاضر دستگاههاي اجرايي و مراكز آموزش عالي و پژوهشي به صورت انفرادي و پراكنده با برخي از كشورها ،شركتها و اتحاديه هاي همكاري دارند كه اصل موضوع مي تواند حاوي نتايج مثبتي باشد اما به نظر مي رسد كه هماهنگي بين دستگاههاي اجرايي براي برقراري روابط بين المللي از اهميت بالايي برخوردار است و بدون شك اين مهم مي تواند با تشكيل كارگروه و يا شوراي همكاري هاي بين الملل در استانداري انجام گيرد تا ضمن تسهيل برقراري مراودات خارجي نظارت بر آنها را نيز عهده دار شود.
شوراي روابط خارجي حلقه مفقوده ارتباطات بين الملل در استان مازندران است و انتظار مي رود كه استاندار مازندران در اسرع وقت در ايجاد چنين ساختاري با مشاركت كارشناسان نسبت به ايجاد آن اقدام نمايند.و جاي خرسندي است كه محمد كريمي در جلسه شوراي سياست گذاري اجلاس روساي دانشگاههاي دولتي حاشيه خزر توسعه و تعميق روابط بين الملل را متذكر و با توجه به فرصتها و ظرفيتهاي فرهنگي مازندران آنرا عامل توسعه استان قلمداد نمود .
به نظر مي رسد براي برقراري ارتباطات با كشورهاي همسايه بخش خصوصي مي تواند نقش موثري داشته باشد و با اجراي طرح هاي اقتصادي ، و... به تعميق ارتباطات بين المللي كمك نمايد.
از طرف ديگر اين ارتباطات موجب كشف و نمايان شدن نقاط ضعف و قوت استان شده و مارا به تفكر و تعمق بيش از پيش براي برنامه‌ريزي به منظور پيشرفت وا ميدارد. شايد مي توان با جايگزيني توجه به كشورهاي همسايه به جاي استراتژي نگاه به استانهاي همجوار چرخ هاي توسعه را سريعتر به حركت درآوريم.
سخن آخر اينکه بياييم در كنار تمركز بر مسائل سياسي بر روي مشتركات فرهنگي كه نقش موثري در تقويت روابط ميان ملتها دارند تاكيد نماييم و فرصتهايي چون گردهماييهاي علمي و فرهنگي را براي تعميق تعاملات منطقه اي از دست ندهيم
چشمها را بايد شست جور ديگر بايد ديد.
1- ابراهيمي تركمان –ابوذر ، سايت ايراس
ايرج نيازآذري
مدير روابط عمومي دانشگاه مازندران